Ως περήφανος ιδιοκτήτης τεσσάρων οικόσιτων γατών -της Cookie, της Sushi, της Crumbles και της Stinky– ο Péter Pongrácz μπορεί να σκεφτεί ένα εκατομμύριο αξιόλογα ερευνητικά ερωτήματα που θα μπορούσαν να ρίξουν φως στη μυστηριώδη ζωή του δεύτερου δημοφιλέστερου είδους κατοικίδιου ζώου στον κόσμο.
Πώς αισθάνονται απέναντι στον άνθρωπο; Και τι σκέφτονται για εμάς;
Δεν είναι πάντα εύκολο να βρεθούν μεταπτυχιακοί φοιτητές με αρκετή υπομονή και αποφασιστικότητα για να απαντήσουν σε αυτά. Ιδιαίτερα όταν τα σκυλιά, τα οποία θα έκαναν σχεδόν τα πάντα για λίγη ανθρώπινη επικύρωση ή ένα μεγάλο ζουμερό κόκαλο, είναι διαθέσιμα ως εναλλακτικά ερευνητικά υποκείμενα.
Το εύρος αυτής της πρόκλησης έγινε αντιληπτό από τον ευδιάθετο Ούγγρο ηθολόγο όταν ο ίδιος και οι συνάδελφοί του έφεραν μια γάτα στο εργαστήριό τους στο Πανεπιστήμιο Eötvös Loránd της Βουδαπέστης το 2005. Μέσα σε λίγα λεπτά από την άφιξή της, η γάτα εξαφανίστηκε σε έναν αγωγό κλιματισμού στο επίπεδο του ορόφου και δεν έβγαινε έξω. Η ομάδα πέρασε το απόγευμα αποσυναρμολογώντας έναν τοίχο του εργαστηρίου, καθώς οι ολοένα και πιο απελπισμένες εκκλήσεις του απελπισμένου ιδιοκτήτη του ζώου έμεναν αναπάντητες. Χρειάστηκε να περάσει πάνω από μια δεκαετία για να βρει ο Pongrácz έναν μεταπτυχιακό φοιτητή πρόθυμο να προσπαθήσει ξανά.
“Ενδιαφέρομαι πραγματικά για τις γάτες και όποτε υπάρχει η δυνατότητα να κάνω έρευνα για γάτες, ασχολούμαι”, λέει ο Pongrácz. “Έχω πάντα καλές ιδέες, φυσικά, αλλά πάντα περιμένω φοιτητές που θα ήθελαν να δουλέψουν με γάτες”.
Πριν από μερικά χρόνια, ο Pongrácz έκανε τα πρώτα του δειλά βήματα πίσω στον τομέα που είναι γνωστός ως “νόηση της γάτας”. Για να αποφύγει το πρόβλημα των πειραματόζωων που εξαφανίζονταν στους αεραγωγούς των εργαστηρίων, αποφάσισε να πάει εκεί όπου ζούσαν οι γάτες. Έκαναν στους ιδιοκτήτες γατών ένα σωρό ερωτήσεις – μιμούνται τα κατοικίδιά τους τις φωνές άλλων γατών; Θεωρούν ότι οι γάτες τους είναι ενσυναίσθητες και επικοινωνιακές; Πόσο πιστεύουν ότι οι γάτες τους καταλαβαίνουν; Έχοντας τα αποτελέσματα της έρευνας στα χέρια τους, μόνο τότε ο Pongrácz έστειλε μεταπτυχιακούς φοιτητές να επισκεφθούν τις γάτες και να παρατηρήσουν την πραγματική συμπεριφορά τους στα σπίτια τους.
Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε το 2018, αποκάλυψε νέες γνώσεις σχετικά με την ικανότητα των γατών να τα πηγαίνουν καλά με τους ιδιοκτήτες τους. Αποδεικνύεται ότι οι γάτες είναι εκπληκτικά επιδέξιες στο να ακολουθούν το βλέμμα ενός ανθρώπου και να βγάζουν συμπεράσματα για τις προθέσεις του. Και η διαφορά στον τρόπο ζωής των γάτων εσωτερικού και εξωτερικού χώρου έχει μεγάλη επίδραση στις γνωστικές τους συνήθειες: οι γάτες εσωτερικού χώρου ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο να παίζουν με μπάλες και τεχνητά αντικείμενα από ό,τι οι γάτες εξωτερικού χώρου, οι οποίες είναι πιο απαιτητικές.
Η εργασία αυτή αποτελεί ένα παράδειγμα μιας πληθώρας ερευνών που εμφανίστηκαν την τελευταία πενταετία στον τομέα της νόησης των γατών, έναν επί μακρόν παραμελημένο τομέα της μελέτης των ζώων, ο οποίος, παρά τα εμπόδια που θέτει η συχνά αυταρχική και ασταθής συμπεριφορά των ζώων που στοχεύει να μελετήσει, τώρα απογειώνεται.
Για δεκαετίες, οι γάτες έμεναν σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τους άλλους ζωικούς αστέρες των ανθρώπινων νοικοκυριών: τους σκύλους.
Η πρόσφατη αναγέννηση της έρευνας για τις γάτες εμπνεύστηκε, εν μέρει, από τα πρώτα πειράματα σε σκύλους στη δεκαετία του 1990 και στις αρχές του αιώνα από τον Pongrácz και τους συναδέλφους του στο Πανεπιστήμιο Eötvös Loránd. Έκτοτε, έχουν ξεφυτρώσει εργαστήρια σε όλο τον κόσμο που ασχολούνται με τη διερεύνηση του μυαλού των σκύλων – μετρώντας την ικανότητά τους να διαβάζουν και να αξιολογούν τα ανθρώπινα συναισθήματα και σήματα, να κατανοούν αφηρημένες ιδέες και κοινωνικές δυναμικές και να απαντούν σε άλλα κεντρικά ερωτήματα για τις σχέσεις ανθρώπου-σκύλου, όπως αν μας αγαπούν πραγματικά.
Για το μεγαλύτερο μέρος αυτού του χρόνου, οι ιδιοκτήτες γατών ήταν άτυχοι. Αλλά τα τελευταία χρόνια, μια νέα ελπιδοφόρα γενιά γατόφιλων -πολλοί από τους οποίους παρακινούνται από μια έντονη αφοσίωση στο είδος κατοικίδιου που επέλεξαν και από την πεποίθηση ότι έχουν συνεχώς και άδικα κακολογηθεί- έχουν αρχίσει να δανείζονται πειραματικά παραδείγματα και να αντλούν διδάγματα από τον τομέα των σκύλων. Στην πορεία, αρχίζουν να απαντούν στα είδη των ερωτημάτων που εδώ και καιρό απασχολούν τους ιδιοκτήτες γατών, ανατρέποντας κάποιες μακροχρόνιες παρανοήσεις.
Μακριά από το να είναι μοναχικοί μισάνθρωποι, πολλές γάτες, όπως γνωρίζουμε τώρα, είναι ικανές για πολύπλοκες κοινωνικές ομάδες και αναπτύσσουν βαθιά ουσιαστικούς δεσμούς με τους προστάτες τους. Είναι επίσης πολύ πιο έξυπνες από ό,τι πολλοί υποθέτουν. Πολλές μπορούν να αναγνωρίσουν τα ονόματά τους και τις φωνές -και τα πρόσωπα- των ιδιοκτητών τους. Είναι ικανά να κατανοούν την πολύπλοκη ανθρώπινη σηματοδότηση. Μπορούν να μάθουν κανόνες και χρονοδιαγράμματα, να κατανοήσουν στοιχειώδεις ανθρώπινες ενδείξεις και να βγάλουν συμπεράσματα με βάση περιορισμένες πληροφορίες. Κυρίως, τα στοιχεία αυξάνονται ότι ο δεσμός γάτας-ανθρώπου είναι αμοιβαίος, πραγματικός και διαρκής.
Οι γάτες, σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, δεν μας συμπαθούν απλώς. Μας αγαπούν πραγματικά. Απλώς είναι πιο διακριτικές από τους σκύλους στον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται.
