Οι νευροεπιστήμονες και οι φιλόσοφοι συζητούν εδώ και πολύ καιρό για το αν τα ζώα έχουν συναισθήματα και φαίνεται να διαμορφώνουν μια άποψη.
“Τα χταπόδια και τα άλλα κεφαλόποδα προστατεύονται εδώ και χρόνια στην επιστήμη, αλλά δεν έχουν λάβει καμία προστασία εκτός επιστήμης μέχρι τώρα”, δήλωσε ο Jonathan Birch, επικεφαλής συγγραφέας μιας έκθεσης του London School of Economics, η οποία βρήκε “ισχυρές επιστημονικές αποδείξεις” ότι τα χταπόδια, τα καβούρια και οι αστακοί έχουν την ικανότητα να αισθάνονται.
“Δηλαδή, τώρα δεν μπορούμε να σκοτώσουμε ένα κουνούπι, αν τα κουνούπια έχουν αισθήματα;”
Αυτό το ερώτημα έχουν θέσει πολλοί άνθρωποι στην Kristin Andrews, ερευνητική έδρα York Research Chair in Animal Minds και καθηγήτρια φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο York. Οι συζητήσεις σχετικά με τη συναισθηματική ικανότητα των ζώων -συμπεριλαμβανομένων των ασπόνδυλων, όπως τα κεφαλόποδα, τα καρκινοειδή και τα έντομα- έχουν αποκαλύψει ένα ενδιαφέρον ψυχολογικό φαινόμενο.
“Οι άνθρωποι φαίνεται να κάνουν αμέσως αυτή τη σύνδεση μεταξύ της αίσθησης και του “δεν μπορείς να τα σκοτώσεις”. Ενώ δεν κάνουν αυτή τη σύνδεση με τα ζώα που ήδη σκοτώνουμε τακτικά”, λέει ο Andrews.
“Έτσι, νομίζω ότι αυτό υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι έχουν αυτή την ιδέα ότι δεν πρέπει να σκοτώνεις όντα που έχουν συναισθήματα. Και όμως, αισθάνονται αυτή την ένταση ή την παραμερίζουν όταν πρόκειται για τα ζώα που συνήθως σκοτώνουμε για φαγητό”.
Ακριβώς όπως η άρνηση των συναισθημάτων των ζώων “ήταν ηθικά βολική κατά τη διάρκεια της ιστορίας της εκμετάλλευσης των ζώων από τον άνθρωπο”, γράφουν ο Andrews και ο βιολόγος Frans de Waal στο “The question of animal emotions”, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Science, “η αναγνώρισή τους είναι βέβαιο ότι θα ταρακουνήσει τη λήψη ηθικών αποφάσεων”.
“Είναι μια απόφαση που παίρνουμε για το αν θα δεχτούμε την ύπαρξή τους ή όχι. Και νομίζω ότι βρισκόμαστε στην επιστημονική στιγμή όπου πραγματικά έχουμε φτάσει σε ένα σημείο καμπής”, λέει ο Andrews. “Ο συμπεριφορισμός μας έφερε σε μια θέση όπου είπαμε: “Όχι συναισθήματα. Δεν θα υποθέσουμε καν την ύπαρξή τους”. Και ήρθε η ώρα να επιστρέψουμε στην αποδοχή τους”.
Ένα “πρωτοποριακό” νομοσχέδιο για την καλή διαβίωση των ζώων απέχει ένα βήμα από το να γίνει νόμος στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αν περάσει το τελικό στάδιο της βασιλικής συναίνεσης, η χώρα θα γίνει μία από τις λίγες που αναγνωρίζουν τα καβούρια, τους αστακούς, τα χταπόδια και όλα τα άλλα δεκάποδα καρκινοειδή και τα κεφαλόποδα μαλάκια ως αισθανόμενα όντα.
Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου ανέθεσε σε έκθεση της London School of Economics (LSE), η οποία διαπίστωσε “ισχυρές επιστημονικές αποδείξεις” ότι τα χταπόδια, οι αστακοί και τα καβούρια “έχουν την ικανότητα να βιώνουν πόνο ή αγωνία”.
Η επέκταση του πεδίου εφαρμογής των ζωικών συναισθημάτων είναι προοδευτική, “επειδή κινείται προς την κατεύθυνση να συμπεριλάβει περισσότερα ασπόνδυλα στην κατηγορία των αισθανόμενων ζώων που αξίζουν προστασία για την καλή διαβίωση”, λέει ο Andrews, ο οποίος συνεργάζεται με την ομάδα του LSE αλλά δεν συμμετείχε στην ανασκόπηση.
Σαγηνεύοντας τους ανθρώπους με τις στρατηγικές επίλυσης γρίφων τους, τα χταπόδια “φαίνεται να αποκτούν την ιδιότητα του επίτιμου σπονδυλωτού επειδή οι άνθρωποι τα βρίσκουν ενδιαφέροντα”, προσθέτει ο Andrews.
Το αν θα ακολουθήσουν ή όχι και άλλες χώρες θα φανεί στο μέλλον
“Στον Καναδά, δεν έχουμε (προστασία των ασπόνδυλων)- έχουμε προστασία των σπονδυλωτών. Και θα κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση; Δεν είναι ξεκάθαρο. Είναι ενδιαφέρον ότι οι διάφορες χώρες ορίζουν διαφορετικά το “ζώο”. Ορισμένες τα ορίζουν απλώς ως σπονδυλωτά”, λέει ο Andrews.
“Στις ΗΠΑ, δεν έχετε καν προστασία για την έρευνα σε ποντίκια και αρουραίους. Δεν γνωρίζουμε καν τον αριθμό των ποντικών και των αρουραίων που θανατώνονται σε εργαστηριακές μελέτες, επειδή δεν υπάρχει απαίτηση να τα μετράμε και να τα αναφέρουμε”.
Τα ζώα που οι άνθρωποι συνήθως τρώνε – όπως τα κοτόπουλα, οι αγελάδες, τα ψάρια και οι χοίροι – προστατεύονται ήδη από τη νομοθεσία περί ευζωίας, λέει ο Andrews. Οι νόμοι απαγορεύουν σε οποιονδήποτε να τα κάνει να υποφέρουν, στη ζωή ή στο θάνατο.
Η προσθήκη και άλλων ζώων στην κατηγορία των αισθανόμενων θα έκανε απλώς το ίδιο γι’ αυτά
“Δεν αντικατοπτρίζει μια τεράστια αλλαγή στην πρακτική. Δεν απαιτεί από κανέναν να εγκαταλείψει πολλά από αυτά που κάνει”, λέει ο Andrews.
“Αν όμως βράζετε ζωντανούς αστακούς, μπορεί να αποφασίσετε ότι δεν θα έπρεπε να το κάνετε αυτό. Και στην πραγματικότητα, αυτό μπορεί να απαγορευτεί επειδή χρειάζονται αρκετά λεπτά για να σκοτώσεις ένα ευαίσθητο πλάσμα. Μπορεί να προκαλέσει πολύ πόνο, όταν υπάρχουν (ταχύτεροι) και λιγότερο επώδυνοι τρόποι θανάτωσης αστακών”.
Τα συναισθήματα των ζώων – συμπεριλαμβανομένων των ασπόνδυλων όπως τα χταπόδια, τα καβούρια, οι αστακοί και οι καραβίδες – και γιατί έχουν σημασία, δεν είναι μόνο ένα επιστημονικό ζήτημα, υπογραμμίζει ο Andrews.
Η συνεργασία φιλοσόφων και επιστημόνων είναι το κλειδί για τον εντοπισμό των συμφερόντων των αισθανόμενων όντων και την κατανόηση της φύσης των ζωικών συναισθημάτων.
Η απάντηση σε ερωτήματα σχετικά με τα διαφορετικά είδη συναισθημάτων που έχουν τα ζώα και τις ηθικές συνέπειες αυτών των συναισθημάτων απαιτεί τη συμβολή ενός φιλοσόφου.
Σε μια προκαταρκτική μελέτη, οι επιστήμονες έθεσαν ως στόχο να διαπιστώσουν αν η έκθεση των αστακών στον καπνό της κάνναβης θα διευκόλυνε το θάνατό τους.
Τα συναισθήματα όπως ο φόβος και η ευτυχία δεν είναι άμεσα ορατά για τους ανθρώπους ή για τα άλλα ζώα, προσθέτει- οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη γλώσσα για να επικοινωνήσουν τα συναισθήματά τους.
Ως προέκταση, οι Andrews και de Waal γράφουν: “Οι άνθρωποι αποδέχονται τις λεκτικές δηλώσεις σχετικά με τις εσωτερικές καταστάσεις ως απόδειξη αυτών των καταστάσεων και αντίστροφα μερικές φορές εξισώνουν την απουσία γλώσσας με την απουσία αυτών των καταστάσεων”.
Κάποτε οι χειρουργοί χειρουργούσαν προλεκτικά μωρά χωρίς αναισθησία, πιστεύοντας ότι επειδή δεν ήταν σε θέση να εκφράσουν λεκτικά τον πόνο, είχαν ανοσία σε αυτόν. Μόνο τη δεκαετία του 1980 -εν όψει των συντριπτικών αποδείξεων για το αντίθετο- η ιατρική κοινότητα άλλαξε στάση και αναγνώρισε τον πόνο των βρεφών.
Οι Andrews και de Waal θεωρούν ότι ήρθε η ώρα για την ίδια αναγνώριση και στα μη ανθρώπινα ζώα, δεδομένης της κοινής εξελικτικής ιστορίας και της ομοιότητας μεταξύ των νευρικών συστημάτων. 
Το γεγονός ότι οι μέλισσες δεν μπορούν να μας πουν ότι είναι ταραγμένες, για παράδειγμα, δεν σημαίνει ότι δεν αισθάνονται στρες
“Ελπίζω οι άνθρωποι να βγουν έξω και να κοιτάξουν τα ζώα στον φυσικό κόσμο, στην αυλή τους – τους αρουραίους και τους σκίουρους και τα ρακούν στην πόλη, και τα πουλιά και τα μυρμήγκια και τις μέλισσες – και να τα δουν με θαυμασμό.
“Και να λένε, “Ουάου, αυτά είναι πραγματικά άλλα αισθανόμενα όντα που βρίσκονται γύρω μου. Και ζω σε αυτόν τον πραγματικά πλούσιο κόσμο που είναι τόσο ενδιαφέρων”, λέει γελώντας ο Andrews.
“Αυτό που οφείλουμε στα ζώα είναι να είμαστε ειλικρινείς σχετικά με το ποιες είναι οι εμπειρίες τους, από την καλύτερη δυνατή επιστήμη και την καλύτερη δυνατή φιλοσοφία μας, και στη συνέχεια να λαμβάνουμε αποφάσεις με βάση αυτό”, λέει ο Andrews. “Ας δούμε τον κόσμο όπως πραγματικά είναι, και έτσι μπορούμε να σημειώσουμε καλύτερη πρόοδο”.
