Η γάτα αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή και αγαπημένα κατοικίδια ζώα στον κόσμο. Ωστόσο, παρόλο που σήμερα η γάτα αποτελεί σχεδόν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας, η ιστορία της στην Ελλάδα δεν είναι και τόσο γνωστή. Πότε ήρθαν οι πρώτες γάτες στην Ελλάδα και πως εξελίχθηκε η σχέση μας μαζί τους; Μέσα από αυτό το άρθρο, θα ανατρέξουμε στην ιστορία της γάτας στην Ελλάδα, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, και θα ανακαλύψουμε τα πρώτα της βήματα στον ελληνικό εδαφικό χώρο.
Οι πρώτες οικόσιτες γάτες
Οι πρώτες οικόσιτες γάτες εμφανίστηκαν στη Μέση Ανατολή γύρω στο 8000 π.Χ. Ωστόσο, ήταν περισσότερο γνωστές και μάλιστα λατρεύονταν στην Αρχαία Αίγυπτο. Στην Ευρώπη, από την άλλη πλευρά, τα πρώτα στοιχεία για τις οικόσιτες γάτες μπορούν να αποδοθούν στον 5ο αιώνα π.Χ. Οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που τις κράτησαν ως κατοικίδια ζώα. Ωστόσο, εκείνη την εποχή οι γάτες θεωρούνταν ακόμη τόσο εξωτικές και σπάνιες που δεν υπήρχε ελληνική λέξη γι’ αυτές.
Η αρχαία Ελλάδα και οι γάτες
Μπορεί να μας φαίνεται παράξενο σήμερα, αλλά οι οικόσιτες γάτες δεν εμφανίστηκαν στην Αρχαία Ελλάδα μέχρι τις αρχές έως τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. Έτσι, κατά την αρχαϊκή περίοδο στον ελληνικό κόσμο δεν υπάρχει καμία αναφορά γι’ αυτές σε έργα τέχνης ή λογοτεχνικά κείμενα. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, η πρώτη εμφάνιση της οικόσιτης γάτας στην Αρχαία Ελλάδα, άρα και στην Ευρώπη, είναι ένα ανάγλυφο στο βάθρο του Κούρου στην Αθήνα (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, εύρημα αρ. 3476). Λεπτομέρεια από το βάθρο του Κούρου στην Αθήνα, 510-500 π.Χ., που δείχνει έναν σκύλο και μια γάτα έτοιμες να επιτεθούν η μία στην άλλη.
Λεπτομέρεια από βάθρο Κούρου στην Αθήνα του 510-500 π.Χ. που δείχνει δύο νέους άνδρες, πιθανώς αθλητές, καθισμένους ο ένας απέναντι από τον άλλο. Ο πρώτος κρατά έναν σκύλο με λουρί και ο δεύτερος μια μικρή γάτα. Ο σκύλος και η γάτα ετοιμάζονται να επιτεθούν ο ένας στον άλλον. Το πρόβλημα είναι ότι η γάτα δεν περιγράφεται λεπτομερώς. Έτσι, δεν είναι σαφές αν πρόκειται πραγματικά για οικόσιτη γάτα ή όχι. Πολλοί πιστεύουν ότι πρόκειται για αιχμάλωτη άγρια γάτα, μία από τις πολλές άγριες γάτες που υπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα.
Η πρώτη εμφάνιση γατών στην Ελλάδα ήταν σε νομίσματα
Η πρώτη αδιαμφισβήτητη απόδειξη ότι οι Έλληνες είχαν οικόσιτες γάτες είναι σε νομίσματα από ελληνικές πόλεις της νότιας Ιταλίας, τη Ρήγα και τον Τάλας. Χρονολογούνται από τα μέσα του πέμπτου αιώνα π.Χ. Στα νομίσματα αυτά απεικονίζονται το Ιόκαστρο και ο Φάραντος, οι θρυλικοί ιδρυτές του Λιγίου και του Τάλας αντίστοιχα. Οι άποικοι απεικονίζονται με τις οικόσιτες γάτες τους. Πρόκειται για την πρώτη απόδειξη εξημερωμένων γατών στην Ευρώπη.
Πράγματι, ορισμένα νομίσματα από το Λείο δείχνουν τον Ιοκάστορα να παίζει με μια γάτα, κρατώντας ένα παιχνίδι στο χέρι του. Το τετράδραχμο από το Λείο, 435-425 π.Χ., δείχνει την κατοικίδια γάτα της Ιοκάστης να παίζει με μια μπάλα κάτω από το θρόνο του.
Γάτες από την κλασική Αθήνα
Την ίδια περίπου εποχή ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά η ύπαρξη οικόσιτων γατών στην ηπειρωτική Ελλάδα, ιδίως στην Αθήνα. Μια γάτα απεικονίζεται σε ένα επιτύμβιο ανάγλυφο λίθινο μνημείο που χρονολογείται γύρω στο 440 π.Χ. και φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η γάτα είναι ένας πολύ γενικός όρος που σημαίνει ζώο με “κυματιστή ουρά”. Ως εκ τούτου, έχει χρησιμοποιηθεί για να αναφερθεί τόσο στις οικόσιτες όσο και στις άγριες γάτες. Όσον αφορά τον όρο “κοκαλιάρης”, χρησιμοποιήθηκε κυρίως για τα κουνάβια. Στην αρχαία Ελλάδα τις διατηρούσαν
Δεν είναι τυχαίο ότι οι οικόσιτες γάτες απέκτησαν τη δική τους γλώσσα στα ελληνικά. Τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ., οι Έλληνες άρχισαν να αποκαλούν τις γάτες “κάτα”.
Η ακριβής ετυμολογία της λέξης είναι άγνωστη, αλλά μπορεί να προέρχεται από τη νουβική λέξη “kadis”, που σημαίνει “άγρια γάτα”. Η λέξη μπορεί να προέρχεται ή να έχει δανειστεί από το μεταγενέστερο αιγυπτιακό “čaus”, που σημαίνει “αφρικανική γάτα”. Ο όρος “γάτα κάτα” μπορεί να είναι ένα ακόμη στοιχείο για τη σημασία της Αιγύπτου για την εισαγωγή της οικόσιτης γάτας στην Ελλάδα.
Την ίδια περίπου εποχή, και λίγα χρόνια αργότερα, εμφανίστηκαν εικόνες γατών σε αρχαία ελληνικά αγγεία. Είναι λίγες σε αριθμό, σε αντίθεση με τις πολυάριθμες απεικονίσεις σκύλων σε κεραμικά αγγεία. Αιγυπτιακή μετάδοση; Οι οικόσιτες γάτες μπορεί να εμφανίστηκαν στην Ελλάδα στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ., αλλά ήταν σπάνιες καθ’ όλη τη διάρκεια της κλασικής περιόδου. Οι πρώτες οικόσιτες γάτες ενδέχεται να εισήχθησαν στην Ελλάδα από την Αίγυπτο. Οι Έλληνες του 5ου έως 4ου αιώνα π.Χ. θεωρούσαν τις γάτες παράξενα και εξωτικά κατοικίδια ζώα, όπως οι σύγχρονοι πίθηκοι. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι σπάνιες παραστάσεις γατών στην τέχνη της εποχής συνδέονται με αριστοκράτες και θεούς. Λεπτομέρεια από ένα νοτιοϊταλικό ερυθρόμακρο αγγείο των αρχών του 4ου αιώνα π.Χ. που απεικονίζει μια γυναίκα της ανώτερης τάξης να παίζει με μια γάτα. Οι γάτες ήταν σπάνιες εκείνη την εποχή. Φυσικά, δεν υπήρχαν αδέσποτες γάτες στις ελληνικές πόλεις! Έτσι, ο Ηρόδοτος, γράφοντας μεταξύ 440 και 425 π.Χ., εξέφρασε την έκπληξή του για τις αιγυπτιακές οικόσιτες γάτες, καθώς έβλεπε μόνο άγριες γάτες (Ηρόδοτος, 2.66-67).
Η σπανιότητα της οικόσιτης γάτας στην κλασική Ελλάδα φαίνεται και από το γεγονός ότι δεν υπήρχε ανεξάρτητη λέξη για το είδος αυτό!
Οι ονομασίες της γάτας
Μπορεί εκείνη την εποχή να ονομαζόταν “αίλουρος” ή “γαλέη” (η σύγχρονη επιστημονική ονομασία για τις γάτες), αλλά οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνταν και για άλλα ζώα. Ο πρώτος είναι ένας πολύ συνηθισμένος όρος, που σημαίνει ένα ζώο με “κυματιστή ουρά”. Χρησιμοποιήθηκε έτσι τόσο για τις οικόσιτες όσο και για τις αδέσποτες γάτες.
Όσον αφορά τον όρο “gare“, χρησιμοποιούνταν κυρίως για τα κουνάβια. Στην αρχαία Ελλάδα, τα κρατούσαν για να σκοτώνουν αρουραίους και ήταν πολύ δημοφιλή κατοικίδια. Οι λογοτεχνικές πηγές της κλασικής περιόδου αναφέρονται στα κουνάβια ως “νυφίτσες” ή “γαλέρες”- όπου εμφανίζεται η δεύτερη λέξη, δεν είναι σαφές αν αναφέρεται σε οικόσιτη γάτα ή σε κουνάβι. Οι γάτες στην ελληνιστική περίοδο Οι οικόσιτες γάτες ήταν πιο διαδεδομένες στον ελληνιστικό ελληνικό κόσμο απ’ ό,τι στην κλασική περίοδο. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι χιλιάδες Έλληνες ζούσαν στην Αίγυπτο υπό την κυριαρχία των Πτολεμαίων.
Από τον πτολεμαϊκό ναό της Μπαστέτ στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Ένα από τα έθιμα που υιοθέτησαν από τους ντόπιους ήταν να διατηρούν γάτες ως κατοικίδια ζώα. Χαρακτηριστικά, κατά την ελληνιστική περίοδο, οι Έλληνες ταύτισαν την Άρτεμη με την αιγυπτιακή θεά γάτα Μπαστέτ. Ως εκ τούτου, κατά την περίοδο των Πτολεμαίων υπήρχε ένας αρχαίος ελληνικός ναός αφιερωμένος στη Μπαστέτ στην Αλεξάνδρεια. Τα αναθηματικά αντικείμενα σε σχήμα γάτας που βρέθηκαν εκεί από τους αρχαιολόγους ανήκουν στην ελληνική τέχνη και είναι πολύ ρεαλιστικά. Είναι τα πρώτα γλυπτά γάτας που συνδέονται με τον ελληνικό κόσμο. Ωστόσο, ακόμη και στους αρχαιότερους χρόνους, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες.
